Regional Schools in Hellenistic Sculpture

Olga Palagia

• Publisher: Oxbow Books
• Year: 2017
• ISBN:
  9781785705465
• Topic: Sozialwissenschaften
• Subtopic: Archäologie

Essays describing recent research and new discoveries of Hellenistic sculpture, based on papers presented at an international conference at the American School of Classical Studies at Athens in 1996.

Τα ανάγλυϕα ϕατνώματα του Ιερού της Σαμοθράκης

Αλέξανδρος Μάντης

Η επιστροϕή μου σε ένα θέμα που με απασχόλησε πριν από μερικά χρόνια,1 υπαγορεύθηκε από νέα ευρήματα και διαπιστώσεις, που εντάσσουν τα έργα, τα οποία θα σχολιάσουμε σε έναν χώρο, που αποτελεί αντικείμενο πολυετών αρχαιολογικών ερευνών της διοργανώτριας αυτού του συνεδρίου Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών.

Το αποσπασματικά σωζόμενο ανάγλυϕο του Μουσείου Θάσου Λ 3255 (εικ. 1–4), τυχαίο και αστρωματογράϕητο εύρημα του 1973 από την θέση Νυστέρνι της Θάσου, έμελλε στα χρόνια που ακολούθησαν από την εύρεσή του να μας αποκαλύψει, όχι ανώδυνα, την αρχική του προέλευση και να μας διαϕωτίσει για μια κατηγορία αρχιτεκτονικών αναγλύϕων εξαιρετικά σπάνιων στον ελλαδικό χώρο.

Το ανάγλυϕο από χονδρόκοκκο θασίτικο μάρμαρο, που κοσμείται με παρασταση κενταύρου στραμμένου προς τα δεξιά έχει ύψος 40, μήκος 54,5 και πάχος 16,5 εκ. Η λεπτή πλάκα, πάνω στην οποία προβαλλόταν, πάχους από 2,8 έως 4 εκ., είναι σπασμένη σύριζα σχεδόν στο περίγραμμα του σωζομένου κορμού. Το έργο στις πρώτες συνοπτικές αναϕορές του χαρακτηρίσθηκε ως μετόπη, τόσο από την X. Κουκούλη,2 όσο και από τον ερευνητή της θασιακής πλαστικής Β. Holtzmann,3 ο οποίος μάλιστα διέκρινε τότε και στυλιστική σχέση του με τα γλυπτά του Παρθενώνα.

Οι εκτιμήσεις αυτές για τον χαρακτηρισμό του αναγλύϕου δεν άϕησαν προϕανώς ανεπηρέαστο τον συνάδελϕο Ζ. Μπόνια,4 που ασχολήθηκε διεξοδικά με το ανάγλυϕο καταλήγοντας και αυτός στο ίδιο συμπέρασμα, όχι μόνο από το θέμα του αλλά και από ορισμένα τεχνικά χαρακτηριστικά, όπως κάποιες ανεπεξέργαστες γλυπτές επιϕάνειες και το πάχος της πλάκας, ασυμβίβαστα κατά την άποψή του με την μορϕή ενός ελέυθερου αναγλύϕου.

Το ανάγλυϕο αποκαταστάθηκε σχεδιαστικά ως μετόπη, παρά την επισήμανσή του, ότι "ανάγλυϕη μετόπη με θέμα την κενταυρομαχία είναι πρωτόϕαντο εύρημα για την Θάσο" και οι αρχικές διαστάσεις του υπολογίσθηκαν περίπου σε 80x75 εκ. Στην παράσταση αναγνωρίσθηκε ένας τοξευμένος κένταυρος, τη στιγμή που προσπαθεί να αποσπάσει με το δεξί του χέρι το βέλος από το σώμα του και υποτέθηκε ότι στην επόμενη προς τα δεξιά μετόπη θα πρέπει να εικονιζόταν ο Ηρακλής κατά το πρότυπο του αναγλύϕου της ομώνυμης πύλης της Θάσου, στο τόξο του οποίου οϕείλεται ο τραυματισμός του κενταύρου. Το ανάγλυϕο χρονολογήθηκε στην κλασική εποχή, γύρω στα 430 π. X. και ο συγγραϕέας υπαινίχθηκε κάποια πιθανή σχέση του με το Ηράκλειο της Θάσου.

Εικ 1. Μουσείο Θάσου Λ 3255. Ανάγλυϕο Κενταύρου. Φωτ. Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Το ανάγλυϕο όμως δεν προσϕέρει στοιχεία για μια χρονολόγηση στα κλασικά χρόνια, όπως υποστηρίχθηκε. Η απόδοση των ανατομικών λεπτομερειών με τις σϕικτοδεμένες ϕόρμες και την έντονη διακύμανση των όγκων, μαρτυρούν μιαν άλλη πλαστική αντίληψη και προσεγγίζουν το έργο περισσότερο σε ελληνιστικές δημιουργίες. Το θέμα του κενταύρου άλλωστε, με εξαιρετικά ϕτωχή εικονογραϕική παράδοση στον βορειοελλαδίτικο χώρο (υπολείμματα ψηϕιδωτών στην Πέλλα5 και στην Ολυνθο6) όπως έδειξε η Schiffler,7 απουσιάζει τελείως από την αρχιτεκτονική πλαστική αυτής της περιοχής με εξαίρεση μόνον την Σαμοθράκη.

Στη Σαμοθράκη, όπου εμπλέκονται από τον προηγούμενο ήδη αιώνα οι δραστηριότητες τεσσάρων ξένων αρχαιολογικών αποστολών, των Γάλλων, των Αυστριακών, των Τσεχοσλοβάκων και των Αμερικανών, η σκαπάνη του Conze το 1873 αποκάλυψε θραύσματα από έξεργα ανάγλυϕα κενταύρων από θασίτικο μάρμαρο,8 τα περισσότερα από τα οποία αξιοποιήθηκαν από τον γλύπτη Κ. von Zumbusch στη Βιέννη, προκειμένου να αποκατασταθεί μια ανάγλυϕη πλάκα με παράσταση καλπάζοντας και στραμένου προς τα δεξιά κενταύρου (εικ. 5), άγνωστου όμως προορισμού.9 Στα θραύσματα της Βιέννης προστέθηκαν αργότερα και άλλα, που αποκάλυψαν οι Αμερικανικές ανασκαϕές υπό τον Κ. Lehmann στο χώρο του Ιερού.10 Τα νέα θραύσματα, που προέρχονταν και αυτά από δεξιόστροϕους κενταύρους, επιβεβαίωναν σε γενικές γραμμές την αποκατάσταση στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και μαρτυρούσαν ότι πρέπει να υπήρχαν περισσότερες παρόμοιες πλάκες. Στο μεταξύ, η μελέτη της μαρμάρινης οροϕής του προνάου του Ιερού από τον Μ. Jones, οδηγούσε στην διαπίστωση ότι αυτή περιελάμβανε διαϕόρων μεγεθών ϕατνώματα, που δέχονταν ξεχωριστά δουλεμένα καλύμματα, τα μεγαλύτερα από τα οποία συνέπιπταν στις διαστάσεις τους με τα ανάγλυϕα των κενταύρων, εϕόσον αυτά τοποθετούνταν στο εσωτερικό επίπεδο των ϕατνωμάτων, που έχει διαστάσεις 81,6 x 81,6 εκ.11 Η απόδοση των αναγλύϕων με τους κενταύρους στα μεγάλα ϕατνώματα του προνάου ήταν πλέον ϕανερή. Καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη σκέψη έπαιξαν τα μικρά καλύμματα ϕατνωμάτων με τις προτομές, που βεβαιωμένα προέρχονται από την οροϕή του προπύλου του Τεμένους,12 όπως και άλλα γνωστά παραδείγματα από τον μικρασιατικό χώρο (π.χ.Μαυσωλεία Αλικαρνασσού13 και Belevi14 κ. ά.).

Εικ 2. Μουσείο Θάσου Λ 3255. Ανάγλυϕο Κενταύρου. Φωτ. Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Εικ 4. Μουσείο Θάσου A 3255. Ανάγλυϕο Κενταύρου, πίσω πλευρά. Φωτ. Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής.

Εικ 5. Βιέννη, Kunsthistorisches Museum. Αποκατάσταση αναγλύϕου με παράσταση Κενταύρου. Αναπαραγωγή από Samothrace 3, 1, εικ. 187.

Οι ερευνητές του Ιερού της Σαμοθράκης δέχονται σήμερα ότι πέντε τέτοιες ανάγλυϕες πλάκες με παράσταση καλπάζοντος κενταύρου, κάλυπταν ισάριθμα μεγάλα ϕατνώματα του προνάου του Ιερού.15 Από την παράθεση των στοιχείων και την αντιπαραβολή των εικόνων γίνεται ϕανερό ότι ο Κένταυρος της Θάσου προέρχεται από ένα παρόμοιο ανάγλυϕο. Τα ϕατνωματικά ανάγλυϕα της Σαμοθράκης, όπως άλλωστε και τα υπόλοιπα γλυπτά και τα αρχιτεκτονικά μέλη είναι κατασκευασμένα από το ίδιο χονδρόκοκκο θασίτικο μάρμαρο, στοιχείο καθοριστικό για μερικούς μελετητές για την απόδοσή τους σε θασίτικο εργαστήριο.16

Από την εξέταση των θραυσμάτων στα Μουσεία της Βιέννης και της Σαμοθράκης, προκύπτει ότι ορισμένα θα μπορούσαν να σχετίζονται με τον Κένταυρο της Θάσου. Τις περισσότερες πιθανότητες συγκεντρώνει το κεϕάλι του Κενταύρου στην Βιέννη (εικ. 6), που σώζει τμήμα της αριστερής ωμοπλάτης και μέρος της πλάκας του αναγλύϕου πίσω από το δεξί αυτί. Αποϕασιστικά όμως για την συσχέτιση είναι δύο θραύσματα του Μουσείου της Σαμοθράκης, το πάχος της πλάκας τών οποίων και η τραχειά επεξεργασία της πίσω πλευράς, ανταποκρίνονται απόλυτα προς την πλάκα του αναγλύϕου της Θάσου.17 Τέλος θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι οι τεχνικές λεπτομέρειες σε δύο άκρα δεξιά χέρια στα Μουσεία της Βιέννης18 και της Σαμοθράκης (εικ. 7–8),19 που αϕορούν στην στερέωση ένθετων αντικειμένων, ανταποκρίνονται απόλυτα στις τεχνικές λεπτομέρειες που σώζουν τα υπολείμματα του δεξιού χεριού του Κενταύρου της Θάσου. Οι αντιστοιχίες αυτές δεν αϕήνουν, νομίζω, αμϕιβολίες για την προέλευση του αναγλύϕου της Θάσου από τα ϕατνωματικά ανάγλυϕα του προνάου του Ιερού της Σαμοθράκης.

Η βέβαιη πλέον απόδοση του Κενταύρου της Θάσου στα ϕατνωματικά ανάγλυϕα της οροϕής του προνάου της Σαμοθράκης επαναϕέρει στο προσκήνιο το πρόβλημα της χρονολόγησης όλου του γλυπτού διάκοσμου του προνάου, που από τους Αμερικανούς ανασκαϕείς χρονολογήθηκε ...

Table of contents

• Cover
• Title
• Copyright
• Foreword by Olga Palagia and William Coulson
• Contents
• Program of the Conference
• Mary C. Sturgeon - Hellenistic Sculpture at Corinth. The State of the Question
• Olga Palagia - The Enemy Within: A Macedonian in Piraeus
• Katherine A. Schwab - The Lysippan Herakles as Vajrapani in Hadda
• Μ έλπω Ι.Π ωλογιώργη - To γυναικείο άγαλμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Πειραιώς αρ. ευρ
• Petros Themelis - Attic Sculpture at Kallipolis (Aitolia). A Cult Group of Demeter and Kore
• Wilfred Geominy - The So-called Delphi Philosopher and his Context
• Hoyer von Prittwitz - The Divine Circle: The Roundels of Mahdia
• Janet B. Grossman - Hellenistic Sculpted Funerary Monuments from the Athenian Agora
• Andrew Stewart - Goddess or Queen? A Colossal Marble Head in the Athenian Agora
• Mark D. Fullerton - Atticism, Classicism, and the Origins of Neo-Attic Sculpture
• Ιφιγένεια K. Λ εβέντη - Η Υγεία του Νικηράτου του Αθηναίου. Συμβολή στη μελέτη της πρώιμης γλυπτικής της Περγάμου
• John R.Marszal - Tradition and Innovation in Early Pergamene Sculpture
• Αημήτρης Ααμάσκος - Ενα κολοσσικό κεφάλι Ηρακλή από το Πέργαμο
• Βασιλική Μ αχαίρα - Παρατηρήσεις σχετικά με την θεματική παραγωγή της “Σχολής” της Ρόδου
• Carol C. Mattusch - Rhodian Sculpture: A School, a Style, or Many W orkshops?
• Ira S. Mark - The Victory of Samothrace
• Ισμήνη Τριάντη - Ελληνιστικά αγάλματα της Μ ήλου
• Philippe Jockey - Neither School nor Koine: The Local Workshops of Delos and their Unfinished Sculpture
• Beryl Barr-Sharrar - Some Observations Concerning Late Hellenistic Bronze Production on Delos
• John Pedley - Problems in Provenance and Patronage: A Group of Late Hellenistic Statuettes from Paestum
• Α λέξανδρος Μ άντης - Τα ανάγλυφα φατνώματα του Ιερού της Σαμοθράκης
• Θεοδοσία Στεφανίδου-Τιβερίου - Ο πώρινος Ατλας από την αρχαία Αγορά της Θεσσαλονίκης
• Geoffrey B. Waywell - The Lion from the Lion Tomb at Cnidus
• Peter Higgs - After the Mausoleum: Hellenistic Sculptures from Bodrum in the British Museum
• R.R.R. Smith - Hellenistic Sculpture under the Roman Empire: Fishermen and Satyrs at Aphrodisias
• Linda Jones Roccos - Votive Reliefs to Apollo Kitharoidos from Asia Minor: External and Regional Influence
• Elena Walter-Karydi - Dangerous is Beautiful. The Elemental Quality of a Hellenistic Scylla
• Caroline Houser - The “Alexander Sarcophagus” of Abdalonymos: A Hellenistic Monument from Sidon